Terapia schematów jest jednym z najnowszych osiągnięć w dziedzinie psychoterapii. Pierwotnie wywodzi się z terapii poznawczo-behawioralnej. Podejście to integruje elementy terapii psychodynamicznej, poznawczo-behawioralnej, gestalt oraz teorii przywiązania Bowlby’ego. Twórcą terapii schematów jest Jeffrey E. Young.
W terapii schematów najważniejszą rolę odrywają emocje. Reakcje emocjonalne, które pojawiają się w naszym dorosłym życiu kształtowane są przez doświadczenia z okresu dzieciństwa, zarówno te przykre, jak i te pozytywne. W terapii schematów problematyczne emocje stanowią priorytet.
Dezadaptacyjne schematy mają swoje źródło w niezaspokojonych potrzebach z okresu najmłodszych lat. Tymi niezaspokojonymi potrzebami mogą być m.in. brak bezpieczeństwa, troski, ale też brak granic. Chcąc uzdrowić schemat najpierw trzeba go zauważyć.
Aby wyjaśnić ja działa schemat, przedstawię przykład:
Dziecko od najmłodszych lat nie było chwalone, ciągle porównywane do rodzeństwa, słyszało, że zawsze można zrobić coś lepiej. Gdy w szkole dostało ocenę dobrą, słyszało ,,dlaczego nie bardzo dobrą”. U takiej osoby wykształcił się schemat wadliwości i wstydu. W dorosłym życiu , człowiek z takimi doświadczeniami może czuć się gorszy, być nadwrażliwy na krytykę. Nawet najdrobniejsze sytuację np. pomyłka podczas wypowiedzi mogą powodować, że odczuwa smutek i myśli o sobie, że jest niekompetentny.
Aby przetrwać/ poradzić sobie ze schematem człowiek może reagować na 3 różne sposoby;
– poddanie się – zachowuje się w taki sposób, aby potwierdzić schemat. Odwołując się do przykładu osoba ze schematem wadliwości będzie wybierała tak trudne zadania, aby przekonać się, że jest ,,niekompentena/ wadliwa”
– unikanie – unikanie takich sytuacji, które mogłyby potwierdzić ten schemat. Odwołując się do przykładu osoba z wyżej wymienionym schematem może np. podejmować się pracy poniżej swoich kompetencji, może też unikać takich sytuacji w których będzie narażona na ocenę
– kompensacja – oznacza walkę ze schematem, zachowania przeciwne niż schemat. Kompensacja schematu pozwala zmniejszyć odczuwany ból. W rzeczywistości jednak służy to maskowaniu siebie, swoich myśli odczuć objawów fizjologicznych. Odwołując się do powyższego przykładu osoba z takim schematem będzie ciągle dokształcać się, uczęszczać na szkolenia, konkursy, aby tylko nie poczuć swojej niekompetencji.
Jak wygląda terapia schematów?
Pierwszym krokiem w terapii schematów jest zrozumienie własnych przykrych uczuć oraz poznanie ich źródła. Ważne jest również poznanie swoich potrzeb oraz zaspokojenie ich w korzystny dla Pacjenta sposób. Pierwsze spotkania, jak w każdego rodzaju terapii mają charakter konsultacji i wywiadu psychoterapeutycznego, następnie terapeuta pomaga pacjentowi w połączeniu wczesnych doświadczeń z obecnymi problemami. Pomocne są również kwestionariusze, które Pacjent otrzymuje od terapeuty do wypełnienia. Terapeuta edukuje Pacjenta o Jego potrzebach, schematach, zauważa emocje, jest wspierający i autentyczny. Psychoterapeuta zauważa również jakie emocje wywołują u Pacjenta różne doświadczenia i schematy. Ponadto, zauważa style radzenia sobie ze schematami. Następnie pojawia się faza zmiany na poziomie poznawczym , doświadczeniowym oraz behawioralnym. Bardzo ważna w terapii schematu jest relacja terapeutyczna. Stanowi bezpieczną bazę przy której Pacjent będzie mógł uzdrowić swoje schematy.
Terapeuta ma za zadanie być dla Pacjenta jak zdrowy dorosły i pomóc mu zaspokoić potrzeby emocjonalne, które wcześniej nie były zaspokojone. Dzieje się tak za pomocą samej relacji terapeutycznej, jak również dzięki technikom doświadczeniowym (np. w technice wyobrażeniowej terapeuta za zgodą Pacjenta może pojawić się w wyobrażeniu w trudnej dla Niego sytuacji po to aby zaspokoić jego potrzeby emocjonalne). Ponadto terapeuta będzie autentyczny, troskliwy, a kiedy wymaga tego sytuacja stawiający granice. Opisane działania są podejmowane po to, aby Pacjent mógł doświadczyć relacji, która będzie pomocna w uzdrowieniu jego dezadaptacyjnych schematów.
Dla kogo przeznaczona jest terapia schematów?
– dla osób z zaburzaniem osobowości, szczególnie pacjentów z zaburzeniami osobowości typu borderline oraz zaburzeniami osobowości z wiązki C ( osobowość zależna, obsesyjno-kompulsyjna, unikająca) w których pacjent cechuje się ostrożnością, wycofaniem, lękliwością i napięciem
– dla osób u których podobne problemy nieustannie się powtarzają
– dla osób, które doświadczają trudności w relacjach z innymi
– dla osób, które nie do końca umieją zidentyfikować problem, natomiast określają, że ,,czują się źle”
– dla osób, które doświadczają silnych emocji, które trudno opanować, u tych też, którzy szybko zmieniają emocje
Źródła:
Jeffrey E Young, Janet S.Klosko, Marjorie E. Weishaar Terapia Schematów. Przewodnik Praktyka, GWP, Sopot 2018
Gitta Jacob, Hannie Van Genderen, Laura Seebauer Emocjonalne pułapki przeszłości. Jak przełamać negatywne wzorce zachowań, GWP, Sopot 2019
Eckhard Roediger, Bruce A. Stevens, Robert Brockman Kontekstualna terapia schematów. Integracyjne podejście do zaburzeń osobowości, dysregulacji emocjonalnej i funkcjonowania w relacjah, GWP, Sopot 2021
Doświadczenia własne z pracy terapeutycznej z pacjentami